Hieronder enige feitelijke informatie over een Duits heerschap, dat voor de Tweede Wereldoorlog bevriend raakte met Hélène Kröller-Müller.
In 1923 werd deze Adolf Wagner, woonachtig in München, lid van de NSDAP. In 1923 nam hij deel aan de mislukte Bierkellerputsch op 9 november 1923 in München; de zogenaamde Hitler-Ludendorff-Putsch, een regelrechte staatsgreep. Hij kreeg hiervoor van Hitler de Bloedorde. Dit ereteken was tot 1943 de hoogste Duitse onderscheiding! In 1930 werd Adolf Wagner Gauleiter van Groot-München, de zetel van de nazi-beweging. In 1933 sloot hij (samen met Heinrich Himmler) de eerste politieke gevangenen van het Derde Rijk op in het concentratiekamp Dachau. Op 9 juli 1938 werd op zijn bevel de belangrijkste synagoge in München verwoest. Hij maakte deel uit van de kring van intimi van Hitler en werd dikwijls uitgenodigd in de Berghof, de residentie van Hitler op de Obersalzberg nabij de plaats Berchtesgaden in de deelstaat Beieren. Aldaar heeft Eva Braun, de vriendin van Hitler, vele films opgenomen, waarin hij voorkwam.
De grootste Duitse vooroorlogse antisemitische tentoonstelling “Der ewige Jude” ging in 1937 in première in München en werd een groot succes o.a. dankzij deze Gauleiter. Dit heerschap was destijds, dus nog ruim voor het begin van de tweede wereldoorlog, ook nog minister van cultuur in Beieren.
Maar wat had hij dan te maken met Hélène Kröller-Müller en dat museum met dezelfde naam in Otterlo, een dorpje gelegen in de gemeente Ede?
Voor de oorlog was Hélène Kröller-Müller, directeur van het rijksmuseum in Otterlo, al in 1935 benieuwd naar de partijdagen van de nazi’s in Neurenberg. Zij wilde graag dat soort bijeenkomsten bijwonen. Gelukkig voor haar maakte ze in juni 1939 in Otterlo kennis met circa 20 Duitse dames onder de leiding van Elsbeth Sperling uit München. Hélène Kröller-Müller gaf aan deze dames een cadeau mee: een gravure van Albrecht Dürer. Die gravure was bestemd voor Adolf Wagner, de Gauleiter van Groot-München. Prompt kreeg Hélène Kröller-Müller van hem een uitnodiging om de opening van “Der Tage der Deutschen Kunst” in München bij te komen wonen, half juli 1939. En zij ging onmiddellijk naar München waar haar nog de grootste verrassing van haar leven wachtte!!
Op 15 juli 1939 maakte zij namelijk in het operagebouw van München kennis met Adolf Hitler. Zij werd daar, nota bene, in de Führerloge, voorgesteld aan Hitler!
Dat gedrag van Hélène Kröller-Müller was, ook toen al, zonder enige twijfel, volstrekt verkeerd. Zelfs kort na terugkeer in Nederland werd zij weer meteen uitgenodigd om in september 1939 de Reichsparteitag in Neurenberg te komen bezoeken. Echter in augustus 1939 kreeg Hélène Kröller-Müller tot haar grote teleurstelling bericht dat de partijdag was afgelast vanwege oorlogshandelingen.
Haar echtgenoot, Anton Kröller, had ondertussen natuurlijk ook niet stil gezeten. Het liefst manipuleerde hij jarenlang voortdurend van alles zonder onderbreking, zowel op financieel als op menselijk vlak, Vooral dat laatste is hem aan te rekenen. Een schrijnend voorbeeld daarvan is de beruchte Kröller-Müller Affaire in het interbellum. Toen publiceerde Reinier Heijne, voormalig accountant bij het bedrijf van Anton en Helene de firma Müller & Co, een reeks Open Brieven. Daarin toonde hij aan dat er op grote schaal gefraudeerd werd bij dit bedrijf. Vervolgens werd een juridische klopjacht op deze klokkenluider geopend. Pas kort voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog werd Heijne volledig vrijgepleit. Officier van Justitie Andringa te Rotterdam was zo vriendelijk hem dat schriftelijk mee te delen.
De betreffende originele brief (gedateerd 16 mei 1939) heb ik onlangs gelezen. De zoon van deze klokkenluider, de voormalig accountant de heer Heijne, was zo bereidwillig om mij die brief ter hand te stellen. Die brief is een nog zeldzaam schriftelijk bewijs van de slechtheid van Anton Kröller, die nog gauw aan het eind van zijn leven zijn gehele administratie verbrandde. Overigens heeft de zoon van de voormalige accountant van het familiebedrijf Müller & Co nog meer interessante schriftelijke informatie over de schandelijke strapatsen van de 2 firmanten, het echtpaar Kröller-Müller, aan mij verstrekt.
Alles overziend vraag ik mij ernstig af of de gemeenteraad van Ede, met de kennis van vandaag, nog van mening blijft dat er in Ede een museum (genaamd ARTBASE Ede) moet komen om Hélène Kröller-Müller te adoreren en te verafgoden. Mogelijk dat in dat geval de gemeenteraad en het college van burgemeester en wethouders van Ede zich in geheel Nederland belachelijk gaan maken.
Even tussendoor: de stichtingskosten van ARTBASE Ede bedragen 7,5 miljoen euro gemeenschapsgeld. Daar bovenop komen de jaarlijkse exploitatiekosten. Jaarlijks dient de gemeente Ede 500.000 euro subsidie (dus gemeenschapsgeld) te geven aan dat museum.
Maar de gemeente Ede is natuurlijk halsstarrig. Want “Ede moet op de kaart gezet worden”.
Nou dat zal heus wel lukken want ongetwijfeld zal er iets bedacht worden waarom de inwoners van Ede nu trots moeten zijn en blijven op een mevrouw die openlijk, al jaren voor het begin van de Tweede Wereldoorlog, heulde met Hitler.
Nota bene, ze maakte kennis met hem op een moment dat luttele kilometers verder in concentratiekamp Dachau mensen werden vermoord louter en alleen om wie ze waren! Daarvoor ondertekende de Duitse vriend van Hélène Kröller-Müller Adolf Wagner destijds al persoonlijk doodvonnissen.
Overigens, zou die gravure van Albrecht Dürer (dat cadeautje van Hélène Kröller-Müller) destijds in de werkkamer van de Gauleiter hebben gehangen of soms in de Führersloge van het operahuis in München? Maar even terzijde, waar zou die gravure na de Tweede Wereldoorlog gebleven zijn?
Tot slot, zou de benaming van dat nieuwe museum “ARTBASE Ede” nog gewijzigd kunnen worden?
Wellicht als verwijzing naar de voorliefde van Hélène Kröller-Müller voor nazi-Duitsland. Dus niet de naam “ARTBASE” Ede maar “KunstGrundlage Ede”. Dat zou meer recht doen aan de geschiedenis en haar persoonlijkheid! Of om het oorlogstoerisme te bevorderen in Ede zou een bezoek gecombineerd kunnen worden tussen de “Muur van Mussert” en “Het Huis van Hélène”; een soort familiedagtoer, met daarbij een gratis fotokopie van de gravure van Albrecht Dürer!
Een gedegen onderzoekscolumn, zo lijkt mij. Dit vraagt om een grondige herbezinning op de persoonlijke integriteit van de stichters van de Kröller-Müller collectie. Heeft de schrijver van zijn bevindingen ook de redactie van het landelijk radioprogramma OVT hiervan op de hoogte gebracht?
Was Hélène in de oorlog fout? Ze overleed eind 1939, dus we zullen het nooit weten.
Was ze vóór de oorlog fout? Met wat ze toen al had kunnen weten (en ongetwijfeld al wist) over Hitler en de nazís: veel fouter kon je nauwelijks zijn. Dat ze weinig tot niets van de NSB (waarvan haar twee zonen lid waren) moest hebben, zegt weinig over haar gezindheid. Ook Hitler vond Musset een slap mannetje.
Dat haar man een uitgekiende oplichter en fraudeur was, zegt op zich niets over Hélène’s gezindheid.
Moet de gemeente Ede in de KunstGrundlage Ede (ArtBAse, hoe verzin je het?) aandacht aan haar besteden? Toch maar liever niet. Waardoor ze “beroemd” is geworden, kunnen we in het Kröller-Müller Museum en op de Hoge Veluwe bewonderen.
ArtBase heeft bij mij vanaf het begin de betere titel ‘FartBase’ gekregen, ze vinden het zelf allemaal een fantastisch mooi project en zijn zeer in hun sas met de gekozen titel omdat Base slaat op het militaire terrein en vervolgens wordt het woord Kunst eraan toegevoegd, terwijl het een virtuele beleving gaat worden, en dat alles in het teken en als rode draad Helene .. doet je wenkbrauwen toch fronzen of niet? Militair terrein, WOII, aanhanger Hitler met NSB-familieleden, maar we vieren het allemaal onder het mom van Kunst, straks leuk te bezoeken voor jong en oud, een attractie in Ede, maar ik vermoed als het werkelijk zover gaat komen dat Ede er niet goed af gaat komen binnen journalistiek Nederland, althans dat mag ik vurig hopen
Schandalig dat de gemeente Ede ook nog Helene Kroller Muller denkt te moeten gaan eren door een museum te creëren in Ede die in het teken komt te staan van haar als een soort van eerbetoon. Ik schaam me kapot, hoe is het mogelijk dat werkelijk niemand die werkzaam is binnen de gemeente hier een halt toe probeert te roepen. Velen duizenden euro’s zijn hier al aan gespendeerd en het mag ook wat kosten straks. Fijn dat madame een grote verzameling had zoals Van Gogh, maar deze Duiste industrieel heeft gewoon haar geld belegd in kunst. Dat betekent niet dat we haar moeten eren, we moeten het eerlijke verhaal vertellen, en niet te veel aandacht besteden door haar naam zo te prijzen. Het begint al bij de naam van het museum in Otterlo zelf. Wordt wereldwijd bezocht, maar mag het een andere naam krijgen? En kan Ede eens een verstandige keuze maken, met al dat NSB-verleden wat zich hier afgespeeld heeft inclusief het dorp Lunteren. Nogmaals het is beschamend dat werkelijk niemand deze verantwoordelijkheid neemt om geen museum in Ede zelf te realiseren op basis van haar leven. Bah! Verzin iets wat juist en correct is binnen deze huidige tijdsgeest, een buiging een respectvol eerbetoon aan alles wat binnen deze gemeente niet goed gegaan is rond WOII bijvoorbeeld.
Dat ze eind 1939 is overleden zegt niets. De ellende begon al in de jaren 30 in Duitsland, en alle idiotie was toen al bekend, het moest alleen nog uitgevoerd worden. Dat ze vlak voordat de WOII uitbrak overleden is heeft er heden ten dage voor gezorgd dat ze zogenaamd ‘schoon van blaam’ lijkt, maar dat is ‘ schone schijn’. Het betrof een ideologie die ze aanhing en ze heeft er als industrieel van mee geprofiteerd, en waarom brak die oorlog nou uit: geld, het ging niet goed rond de jaren 30, maar met Helene ging het prima hier in Nederland met haar reisjes naar Duitsland. Ze schijnt afstand genomen te hebben van het gedachtengoed, maar om welke reden? Ongetwijfeld zag ze dat als een goede investering, anders kan ik het niet zien. Er kleeft geen enkele vorm van liefdadigheid aan haar en toch lijkt het alsof ze Nederland een eer bewezen heeft, want oooooh wat zijn we toch trots met die grote verzameling Van Goghs … oooooh zucht!