Wie zich een beetje verdiept in het besturen van een bedrijf, gemeente, provincie of een land, schudt soms vol ongeloof het hoofd.
Wantrouwen steekt al snel de kop op wanneer een voorzitter in een confrontatie belandt met een raadslid en zij dan ook nog lid is van dezelfde partij als de wethouder. Het publiek kan dan al snel denken dat die voorzitter haar partijgenoot beschermt, terwijl dit niet eens zo hoeft te zijn. Of misschien ook wel. Of ze heeft gewoon niet haar beste dag… ik vraag me af wie deze vraag ooit aan haar heeft gesteld.
Het wantrouwen komt vaak samen met het gevoel van onbehagen dat er cruciale informatie achtergehouden wordt voor de burger. Wanneer er druppelsgewijs informatie bij de mensen terechtkomt en men niet alle kennis heeft (omdat niet alles gedeeld wordt of kan worden).
Vanwege het gebrek aan kennis of informatie, is het bijna niet mogelijk om altijd te begrijpen waarom bepaalde beslissingen genomen worden. Daarom moeten we vertrouwen op de raadsleden die de taak hebben om de besturen van dit land te controleren. Of het nu gaat om een ondernemingsraad of een gemeenteraad: ze hebben er een zware taak aan om een bestuur te controleren.
Ze hebben daarvoor wel alle beschikbare informatie nodig, want ze zitten immers niet aan alle tafels waar de gesprekken plaatsvinden en de beslissingen genomen worden. Dit is soms ook onderdeel van de politiek.
De controlerende macht heeft echt een heel moeilijke taak, zeker wanneer er veel belangrijke zaken spelen, er weinig tijd of menskracht is en/of de deelnemers wel de juiste kwaliteiten hebben voor deze zware taak.
Om het perfecte plaatje compleet te maken: ze hebben bovenal behoefte aan een overzichtelijke, heldere en actuele informatiestroom. Alleen dan kunnen ze de grote lijn bewaken, de resultaten van het bestuur beoordelen, wegen en meten.
Er wordt weleens gesproken over macht en tegenmacht.
Laat helder zijn dat de controlerende macht niet de tegenmacht is. In zekere zin zijn ze onderdeel van de macht.
Op lokaal niveau is een raadslid lid van een politieke partij. Enkele partijen hebben een bestuursafspraak met elkaar gemaakt (coalitie) en hebben wethouders geleverd. Ondanks die afspraken zouden de raadsleden in theorie ook hun eigen wethouders moeten kunnen controleren. Dit is onderdeel van het dualistisch systeem. Maar ja, het is best lastig wanneer je een collega met wie je al jaren intensief werkt, steeds moet controleren. Vertrouwen hebben in elkaar en je houden aan gemaakte afspraken is ook een belangrijke waarde.
Best ingewikkeld dus.
Maar wie is dan wel de tegenmacht? De rechter? De burger?
Misschien wel, maar de belangrijkste tegenmacht is toch de media. De journalisten die zich na hun opleiding storten op de actualiteit en waar nodig diepgravend onderzoek doen. Die kritische vragen stellen, transparantie vragen via een WOO*-aanvraag en die hier steeds weer de burger over informeren.
En dan heb je ook nog kritische burgers.
Soms wordt het de bestuurders gewoon te veel. Een reflex kan dan zijn dat ze dan op sommige momenten of bij sommige onderwerpen de gelederen sluiten. Bestuur en raad richten zich dan steeds meer op elkaar. Ze kennen immers elkaars overeenkomsten en verschillen.
Er schuilt echter een groot gevaar in deze terugtrekkende beweging, bedoeld of onbedoeld. ‘Even samen in alle rust zaken bespreken’ is intern best te begrijpen en er is daar soms niets op tegen, maar wanneer dit vaker gebeurt, men zich steeds vaker krampachtig verschuilt achter gemaakte afspraken, met ‘meel in de mond gaat praten’ om ‘slapende honden niet wakker te maken’, dan gaat er langzaamaan iets erg mis.
Kritisch denken mogen wij ook verwachten van onze gemeenteraad en ons bestuur: wat doen zij om de gezamenlijke integriteit en transparantie te waarborgen, zodat achterdocht van de buitengesloten burger niet omslaat in een diep wantrouwen of zelfs minachting voor de macht.
Zij zijn er zelf bij om hun burgers het vertrouwen te vragen dat zij nodig hebben om hun werk te doen. In ruil daarvoor zouden zij er alles aan moeten doen om diezelfde burgers open en transparant te laten zien op basis waarvan zij hun beslissingen nemen.
Ook de tegenmacht kan hen helpen om kritisch naar hun eigen werk te blijven kijken en niet gemakzuchtig interngericht aan de slag te gaan. Belangrijke voorwaarde is dan wel dat zij hiervoor openstaan en elkaar hierop aanspreken. Uiteraard zal dit alles altijd moeten plaatsvinden in respect voor elkaar.
Het is en blijft best ingewikkeld, daarom blijven de columnisten van @ededorp_ graag kritisch meedenken.
*Wet open overheid