Stoppen met economische groei

In mijn vakantie las ik een boek over stoppen met economische groei en dat was niet relaxed. Het grootste deel van ‘Less is more’ (door Jason Hickel) gaat over hoe economische groei het leven op aarde kapot maakt. Ik kreeg hartkloppingen van de cijfers die me werden voorgeschoteld.

Economische groei is een credo waar bijna iedereen in gelooft. Ook de PvdA. Een groei van 3% per jaar wordt als ideaal gezien. Dat klinkt redelijk, maar deze groei betekent een verdubbeling van de totale economie in 23 jaar. Ik heb het nog even nagerekend in excel, en inderdaad, ergens tussen het 23e en 24e jaar is de 100 een 200 geworden.

Ook het materiaal- en energieverbruik verdubbelt na 23 jaar; het idee dat we economische groei konden ontkoppelen van het gebruik van hulpbronnen bleek niet te werken. De ruimte die efficiency oplevert wordt gebruikt voor meer groei. Ledlampen worden niet gebruikt om het energieverbruik te verlagen, maar om 10 keer zoveel lampen op te hangen. Na 46 jaar verviervoudigt de economie ten opzichte van nu. Na 69 jaar is de economie 8x zo groot. Na 92 jaar is de economie 16x zo groot als nu en ook het materiaalgebruik. Onze economie groeit exponentieel! En dat terwijl onze planeet met de huidige omvang van de economie al in rap tempo destabiliseert. Earth overshoot day is nu geloof ik op 28 juli.

Volgens het boek is niet de soort mens de schuld van dit probleem. De mens heeft bijna 300.000 jaar min of meer in evenwicht met de rest van het levende systeem bestaan. Dat was niet per ongeluk: we streefden actief naar een evenwicht met de organismen om ons heen en gaven materialen, energie en ruimte terug aan de natuur, zodat de hulpbronnen voor ons in stand bleven. De Sami in noord-Scandinavië hebben bijvoorbeeld nog steeds trekroutes waardoor ze niet vaker dan eens per 4 jaar op dezelfde plek terug komen, zodat de vissen in een meer weer op het oude peil zijn. (Om dan te ontdekken dat Russische arbeidsmigranten het meer hebben leeggevist).

Het boek geeft het kapitalisme de schuld. Kapitalisme is…, wacht, ik zoek het even op. OK, kapitalisme is het opbouwen van vermogen. Dat wil zeggen, je streeft ernaar een surplus ergens uit te halen, je neemt structureel meer dan dat je terug geeft. Dit surplus is ook meer dan je voor je levensonderhoud nodig hebt, anders kun je het niet opstapelen. Doel van het opstapelen is dat je steeds meer vermogen krijgt. Je zet een schoenenfabriek op, en je probeert niet samen met alle werknemers in je levensonderhoud te voorzien, nee je trekt er meer geld uit, en met dat geld zet je nog een schoenenfabriek neer, en nog een, en nog een. Je streeft naar winst en die investeer je in groei. Na een tijdje is het leer op of heeft iedereen genoeg schoenen. Dan moet je nieuwe hulpbronnen zoeken, of een nieuwe groeimarkt.

Economische groei is gebaseerd op onbalans, oftewel op uitbuiting. Uitbuiting van de natuur, waardoor de biodiversiteit al decennia lang achteruit gaat. Uitbuiting van natuur is mogelijk geworden door de natuur fundamenteel apart te zetten van de mensheid. Wij mensen zijn intelligente wezens met een ziel en we zijn heel veel waard, zoveel dat we er nauwelijks een bedrag aan durven te koppelen, zelfs niet een miljoen euro. Al het andere is domme materie die wij mensen mogen gebruiken zoals wij willen. Ook een hond of een aap, waarvan je toch zou zweren dat ze gevoel en verstand en een persoonlijkheid hebben, zijn uiteindelijk niets dan door instinct aangedreven machientjes. Dat moet je wel geloven als mensheid, anders kun je geen bio-industrie hebben, of oerwouden afbranden. Anders zou je wat terug moeten geven aan de natuur voor alles wat je eruit haalt, en ja, dan kun je nooit de economie laten groeien.

Ook een groot deel van de mensen worden uitgebuit, door ze zo weinig rechten te geven dat ze onaangenaam en zwaar werk voor weinig geld willen doen. De uitkeringen worden kunstmatig laag gehouden, omdat mensen anders niet willen werken.

Het opgebouwde vermogen komt maar bij een kleine groep mensen terecht. Dit soort getallen hebben jullie vast ook wel eens gehoord, maar ik zoek het nog even op. In termen van CO2 emissies, de rijkste 10% is verantwoordelijk voor 50% van de CO2 emissies. De rijkste 1% van de wereld produceert per individu 100x meer CO2  dan de individuen in de armste helft van de wereldbevolking. Sorry mensen als dit allemaal heel erg links klinkt, ik probeer gewoon het boek samen te vatten :-).

Dus, wat dan? Nou, stoppen met economische groei. Je kunt zeggen, ach, dat klinkt zo moeilijk en abrupt, mogen we nog een paar jaartjes groeien? Of anders nog 1 jaartje, 3% is toch niet zoveel? Dan is mijn antwoord: iedereen snapt dat elke 23 jaar verdubbelen niet kan, dus je zult een keer moeten stoppen met groeien. Dan maar beter zo snel mogelijk, nu onze natuur waarschijnlijk nog grotendeels kan terugveren.

Moeten we dan naar een communistisch systeem? Nee hoor, gewoon een minimumloon en een Balkenendenorm. Van ruim 2 ton per jaar kan een rijk persoon riant leven. Als mensen nog meer geld hebben gebruiken ze dat voor extravagante CO2 emissies. Het doel wordt een stabiele economie, en niet een groei-economie. Sociale innovaties dienen om de welvaart steeds eerlijker te verdelen. Technische innovaties dienen om producten beter en efficiënter te maken, en de overgebleven milieuruimte terug te geven aan de natuur. We moeten de natuur niet langer als ondergeschikt beschouwen aan de mens, maar als gelijkwaardig. Andere levende wezens hebben ook recht op een leven op deze planeet. En van die rijke biodiversiteit kunnen wij dan weer genieten.

Judith Klostermann, raadslid GroenLinks Ede

Thimo Harmsen neemt het stokje over.